Dewiacja: co to jest? Podstawowa definicja
Dewiacja, jako szerokie pojęcie, odnosi się do odchylenia od przyjętej normy lub standardu. W kontekście społecznym, dewiacja oznacza postępowanie, które znacząco odbiega od reguł działania społecznego, norm i wartości powszechnie akceptowanych w danym społeczeństwie lub grupie. Termin ten, upowszechniony w amerykańskiej socjologii, służył do odróżnienia zjawisk od patologii, podkreślając ich niekoniecznie negatywny charakter w każdym przypadku. Określenie, co jest dewiacją, jest ściśle związane z przyjętymi systemami normatywnymi panującymi w określonym czasie i miejscu, co oznacza, że granice norm mogą się zmieniać i ewoluować.
Dewiacja społeczna: definicja i przykłady
Dewiacja społeczna to odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z normami i wartościami przyjętymi w społeczeństwie lub grupie. Jest to każde zachowanie, które narusza oczekiwania społeczne i jest postrzegane jako niepożądane lub szkodliwe przez większość członków danej społeczności. Przykłady dewiacji społecznych są bardzo zróżnicowane i mogą obejmować szerokie spektrum działań, od drobnych wykroczeń, jak łamanie zasad etykiety, po poważne przestępstwa, takie jak kradzież czy przemoc. Ważne jest, że to, co uznawane jest za dewiację społeczną, jest zawsze zależne od kontekstu kulturowego i historycznego, a także od reakcji społeczeństwa na dane zachowanie.
Dewiacja seksualna – co to i kiedy budzi wątpliwości?
Dewiacja seksualna odnosi się do zaburzenia preferencji seksualnych, które odbiega od norm społecznych lub kulturowych. Kluczowe jest tutaj rozróżnienie, że nie należy jej utożsamiać z orientacją seksualną, która jest naturalnym aspektem tożsamości jednostki. Dewiacja seksualna pojawia się, gdy preferencje seksualne są szkodliwe, obejmują osoby nieletnie, wiążą się z przymusem lub powodują cierpienie. Zachowanie seksualne jest uznawane za normalne, jeśli nie narusza tych fundamentalnych zasad. Termin ten bywa nadużywany w potocznym języku z powodu niewiedzy, błędnych przekonań lub pobudek ideologicznych, co może prowadzić do stygmatyzacji.
Główne teorie zachowań dewiacyjnych
Koncepcje biologiczne i psychologiczne dewiacji
Wczesne podejścia do zrozumienia zachowań dewiacyjnych skupiały się na cechach wrodzonych lub osobowości jednostki. Teorie biologiczne sugerowały, że pewne predyspozycje genetyczne lub fizyczne mogą wpływać na skłonność do dewiacji. Z kolei koncepcje psychologiczne upatrywały jej źródeł w indywidualnych cechach psychicznych, takich jak zaburzenia osobowości, deficyty poznawcze czy nierozwiązane konflikty wewnętrzne. Choć te podejścia wniosły pewien wkład w analizę zjawiska, współczesna socjologia i psychologia coraz częściej podkreślają złożoność czynników wpływających na dewiację, uwzględniając również kontekst społeczny i środowiskowy.
Teorie socjalizacyjno-kulturowe zachowań
Koncepcje socjalizacyjno-kulturowe, reprezentowane przez takich badaczy jak Sutherland, Cohen czy Miller, traktują dewiację jako zachowanie wyuczone w procesie socjalizacji. Według tej perspektywy, jednostka przyswaja sobie normy i wartości, ale w pewnych sytuacjach może również nauczyć się zachowań sprzecznych z kulturą dominującą lub społecznie akceptowanymi regułami. Teoria Edwina Sutherlanda jest tu szczególnie istotna, zakładając, że zachowania przestępcze są wyuczone w procesie interakcji z innymi osobami, zwłaszcza w bliskich grupach. Oznacza to, że środowisko, w którym jednostka dorasta i funkcjonuje, odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu jej postaw i zachowań.
Naznaczanie społeczne i kontrola społeczna
Koncepcje naznaczania społecznego, rozwijane przez badaczy takich jak Howard Becker czy Kai Erikson, koncentrują się na reakcjach grup społecznych na dewiacje. Według tej perspektywy, zachowanie staje się dewiacyjne dopiero wtedy, gdy zostanie zdefiniowane jako takie przez społeczność i gdy jednostka zostanie nią „naznaczona” lub „etykietowana”. Howard Becker wyróżnił typologię dewiacji, opisując zachowania błędnie oceniane, konformistyczne, czystą dewiację i dewiację ukrytą. Z kolei koncepcje kontroli społecznej, wywodzące się od myślicieli jak Émile Durkheim, podkreślają znaczenie integracji społecznej i mechanizmów kontroli w zapobieganiu dewiacji. Obejmują one zarówno formalne instytucje, jak prawo i policja, jak i nieformalne mechanizmy, takie jak nacisk rodziny czy grupy rówieśniczej.
Rodzaje i przykłady dewiacji
Dewiacja pierwotna i wtórna
Edwin Lemert wprowadził istotne rozróżnienie między dewiacją pierwotną a wtórną. Dewiacja pierwotna to wstępny akt przekroczenia norm, który zazwyczaj nie ma znaczącego wpływu na samoocenę jednostki ani na jej pozycję społeczną. Może to być jednorazowe wykroczenie, które nie prowadzi do trwałego naznaczenia. Natomiast dewiacja wtórna pojawia się, gdy jednostka zostaje oznaczona etykietą „dewianta” przez społeczeństwo lub jego przedstawicieli. Ta etykieta może prowadzić do zmiany samooceny i utrwalenia dewiacyjnego zachowania, ponieważ jednostka zaczyna identyfikować się z przypisaną jej rolą.
Dewiacja pozytywna i negatywna
Choć najczęściej myślimy o dewiacji w kategoriach negatywnych, istnieje również koncepcja dewiacji pozytywnej. Dewiacja negatywna to zachowanie, które jest powszechnie potępiane i narusza podstawowe normy społeczne, prowadząc do negatywnych konsekwencji dla jednostki i społeczeństwa. Z drugiej strony, dewiacja pozytywna to odchylenie od normy, które jest postrzegane jako konstruktywne, innowacyjne lub przynoszące korzyści społeczeństwu. Przykładem może być odrzucenie przestarzałych konwencji przez artystę, który tworzy nowe formy wyrazu, lub działacz społeczny, który łamie nieuczciwe zasady, aby wprowadzić pozytywne zmiany. Émile Durkheim uważał, że pewien poziom dewiacji, w tym zbrodni, jest zjawiskiem normalnym i nawet koniecznym dla rozwoju społeczeństwa, ponieważ pozwala na redefinicję i wzmocnienie norm.
Przykłady dewiacji społecznych i seksualnych
Przykłady dewiacji społecznych obejmują bardzo szeroki zakres zachowań. Mogą to być drobne naruszenia norm, takie jak głośne zachowanie w miejscach publicznych, ignorowanie kolejek, czy nieprzestrzeganie zasad savoir-vivre. Bardziej poważne przykłady to kradzież, oszustwo, wandalizm, agresja słowna lub fizyczna, nadużywanie substancji psychoaktywnych, a także przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. W kontekście dewiacji seksualnych, przykłady obejmują takie zachowania jak zoofilia, nekrofilia, pedofilia, ekshibicjonizm czy fetyszyzm. Ważne jest, aby pamiętać, że nie każde odchylenie od seksualnych norm kulturowych jest patologią, a diagnoza dewiacji seksualnej powinna być stawiana ostrożnie przez specjalistów.
Co wpływa na dewiację?
Na zachowania dewiacyjne wpływa złożona sieć czynników, które można analizować z różnych perspektyw. Koncepcje strukturalno-funkcjonalne definiują dewiację jako wynik społecznej dezorganizacji, osłabienia więzi społecznych i nieskuteczności kontroli społecznej. Według Roberta Mertona, dewiacja może być postrzegana jako wszelkie zachowania inne niż konformistyczne, obejmujące innowację, rytualizm, wycofanie i bunt, jako odpowiedzi na napięcia między celami kulturowymi a dostępnymi środkami do ich osiągnięcia. Koncepcje konfliktowe widzą dewiację jako rezultat nierówności i konfliktów między grupami społecznymi, gdzie grupy posiadające władzę definiują, co jest dewiacją, aby utrzymać swoją dominację. Oprócz czynników strukturalnych i społecznych, istotną rolę odgrywają również czynniki psychologiczne, biologiczne, a także procesy uczenia się i interakcji społecznych. Ostatecznie, określenie dewiacji jest dynamiczne i zależy od przyjętych norm, wartości oraz reakcji społeczności.
Nazywam się Robert Zrodlewski. Jestem pasjonatem słowa pisanego i twórcą treści, które mają na celu angażować, edukować i inspirować odbiorców. W swojej pracy stawiam na autentyczność, rzetelność i świeże spojrzenie na różnorodne tematy.
